İl ve Belediye Tarihçesi

Diyarbakır Tarihi

     GüneydoÄŸu Anadolu Bölgesinin orta bölümünde yer alan Diyarbakır, tarih boyunca jeopolitik önemi açısından; Ä°lk çaÄŸlardan bu yana Akdeniz’i Basra körfezine, Karadeniz’i Mezopotamya’ya baÄŸlayan bir konuma sahiptir. Diyarbakır’ın, doÄŸal bir geçiÅŸ yolu olması her dönemde çekiciliÄŸini arttırmış ve medeniyetlerin iz bıraktığı bir ÅŸehir olmuÅŸtur. Tarihin derinliklerinden gelen sayısız kültürün kucaklaÅŸtığı bir kenttir.

     Tarih boyunca Amida, Amidi, Amid, Kara-Amid Diyar-Bekr, Diyarbekir ve Diyarbakır adlarını alan kent GüneydoÄŸu Anadolu bölgesinin orta bölümünde El-Cezire denilen bölgede Bereketli hilalin kalbinde yer almaktadır.

     Diyarbakır’ın köklü tarihi 12.000 yıl önceye uzanıyor. Son yıllarda kentin Bismil ilçesinde yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda, M.Ö. 10.400-9250 yıllarında “KörtikTepe”de yerleÅŸik hayata geçildiÄŸi ortaya çıkmıştır. Anadolu’nun en eski tarımcı köy topluluklarının en güzel örneÄŸini veren Ergani yakınlarındaki Çayönü Tepesi, günümüzden 10.000 yıl öncesine dayanan tarihiyle sadece bölge tarihimize deÄŸil dünya uygarlık tarihine de ışık tutmaktadır. Paleolitik ve Mezolitik devirde de Diyarbakır ve çevresindeki maÄŸaralarda yaÅŸamın bulunduÄŸu ortaya çıkmıştır. Silvan yakınlarındaki Hassuni MaÄŸaraları, Ergani yakınlarında Hilar MaÄŸaralarında bu çaÄŸdan kalma kalıntılar tespit edilmiÅŸtir.

     M.Ö. 3000’li yıllarda ÅŸehrin merkezinde izlerine rastlanan Hurrilerin, bölgeye hâkim olmasıyla Diyarbakır’ı yurt edinme çabaları baÅŸlamış, ardından Mitaniler, Abbasiler, Mervaniler, Büyük Selçuklular, Ä°naloÄŸulları, NisanoÄŸulları, Artuklular, Eyyubiler, Anadolu Selçukluları, Akkoyunlular ve Osmanlı gibi birçok medeniyete yurt olmuÅŸtur. Diyarbakır, medeniyetlerin mekânsal ve mimari özellikleriyle az bulunur kültür ve tarih mirası taşımaktadır.

     UNESCO Dünya Kültür Mirası Diyarbakır Surları, kentin sayısız eserlerinin başında gelmektedir. KuÅŸbakışı kalkan balığını andıran biçimiyle kenti baÅŸtanbaÅŸa kuÅŸatmış ve Ä°ç Kale ve Dış Kaleolmak üzere iki bölümden oluÅŸmuÅŸtur. Diyarbakır Surları, eskilik ve yükseklik bakımından dünyadaki kaleler arasında birinci sırada yer alır. Tamamına yakın kısmı günümüze ulaÅŸan ve birçok medeniyetin izlerini taşıyan Diyarbakır Kalesi, zamana meydan okuyarak yaklaşık beÅŸ bin yıldır ayakta durmaktadır. 3-5 metre kalınlığı ve 11-12 metre yüksekliÄŸi ile görülmeye deÄŸer bir heybete sahiptir. 5.500 metre uzunluÄŸundaki Diyarbakır Surları, 82 burçla taçlandırılmış ve ÅŸehrin boynuna adeta bir gerdanlık gibi sarılmıştır. Milad öncesi ve milad sonrası izleri, 63 ayrı kitabede ve sayısız figürlerinde saklamış, bir yazıtlar ve kabartmalar müzesi niteliÄŸine sahiptir.
Kültürel kimliÄŸiyle; yalnız Türkiye’nin deÄŸil, tüm dünyanın da en önemli kentlerinden biri sayılır. Kent tarihsel potansiyeliyle adeta bir Açık Hava Müzesi niteliÄŸindedir. Birçok medeniyete beÅŸiklik eden kent döneminin tanığı olmuÅŸ ve gelen her medeniyetin izlerini barındırmaktadır.

Belediye Tarihçesi

     Osmanlı’da ilk belediye teÅŸkilatları “Åžehremaneti” adıyla 1853 yılında Kırım Savaşı sonrasında kuruldu. Diyarbakır Åžehremaneti ise 1865 yılında kuruldu. Uzunca bir süre beldeler bu ÅŸehremanetleri marifetiyle idare edildi.

1882 tarihli Diyarbekir salnamesinde Diyarbakır Åžehremini, Belediye BaÅŸkanı Abdüllatif Efendi’dir, yardımcısı da Ermeni Osib Efendi’dir. Aynı dönemde Karabet ve Mıgırdiç Efendiler belediye meclis azası, Dr. Bedros Efendi de belediye baÅŸhekimidir.

ÇeÅŸitli metinlerde de anılan 1880’li yıllarda eski Diyarbakır Suriçi’nin doÄŸu ve batı yakasının iki ayrı Åžehremini tarafından yönetildiÄŸini ve bu ÅŸahsiyetlerden Müslüman olan Åžehremini’nin yardımcısının Hıristiyan, Hıristiyan olan Åžehremininin yardımcısının da Müslüman olduÄŸu ifade edilmektedir.

1922 yılında Ankara Hükümetince 278 sayılı “Devairi Belediye Rüesa’sının Sureti Ä°ntihabına Dair Kanun” çıkarılır. Bu kanun çerçevesine göre Diyarbekir dâhil diÄŸer tüm yerleÅŸim yerlerinde Cumhuriyet rejiminin belediyeleri de kuruldu.

Türkiye’de ilk BüyükÅŸehir Belediyeleri Ä°stanbul, Ankara ve Ä°zmir olmak üzere 1984 yılında kurulur. Diyarbakır BüyükÅŸehir Belediyesi ise 1993 yılında kurulmuÅŸtur.

Ä°ÅŸte Diyarbekir’in (BilindiÄŸi üzere Diyarbekir adı 1937 yılında Mustafa Kemal’in emriyle Belediye meclis kararıyla Diyarbakır’a dönüÅŸmüÅŸtür) 1922 tarihinden sonra "ÅžehremanetliÄŸinden BelediyeliÄŸe" dönüÅŸmesiyle, belediye baÅŸkanları ÅŸöyle.

•Müftüzade Mantinci Hüseyin Efendi 1922-25

•Åžeref UluÄŸ (Vekil)

•Nazım Önen (Ä°ki dönem)

•Adil Tigrel 1935-40

•Abdülkadir CizrelioÄŸlu 1940

•Vehbi DabakoÄŸlu (Vekil)

•M. Nuri Onur 1950-57

•Sezayi Demiray (Vekil)

•Ä°hsan Koçak

•Namık Kemal Åžentürk (Vali ve BaÅŸkan)

•Felat CemiloÄŸlu (Vekil)

•Nejat CemiloÄŸlu 1963-1973

• Okay Kalfagil 1973-77

•Mehdi Zana 1977-80

•Albay Feyyaz Üzümcü (Vekil-12 Eylül 1980) 1980-81

•Vali Yardımcısı Muhsin Akar (Vekil) 1981-84

•Nurettin Dilek 1984-87

•Mehmet Baydur (Önce vekil sonra atanarak asil) 1987-89

•Turgut Atalay 1989-94

•Ahmet Bilgin 1994-99

•Feridun Çelik 1999-2004

•Osman Baydemir  2004-2014

• Gultan Kışanak - Fırat Anlı 2014-2016

• Cumali Atilla  (Vekil) 2016 - 2019

• Adnan Selçuk Mızraklı 2019 

• Hasan Basri GüzeloÄŸlu (Vekil) 2019-2020

• Münir KaraloÄŸlu (Vekil) 2020-05.2022

• Ali Ä°hsan Su (Vekil) 05.2022-08.04.2024

• Serra BUCAK - DoÄŸan HATUN 08.04.2024-...

     Diyarbakır Belediyesi, 504 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 28.12.1993 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak Diyarbakır BüyükÅŸehir Belediyesi statüsüne dönüÅŸtürüldü. 1994-2004 arası alan büyüklüÄŸü 26 bin hektar olan yüzölçümü, 2004 yılında yürürlüÄŸe giren 5216 Sayılı Yasa ile yüzölçümü geniÅŸledi.12.11.2012 tarihli 6360 sayılı kanun ile  hizmet alanı il mülki sınırlarıdır.