Diyarbakır Tarihi
Güneydoğu Anadolu Bölgesinin orta bölümünde yer alan Diyarbakır, tarih boyunca jeopolitik önemi açısından; İlk çağlardan bu yana Akdeniz’i Basra körfezine, Karadeniz’i Mezopotamya’ya bağlayan bir konuma sahiptir. Diyarbakır’ın, doğal bir geçiş yolu olması her dönemde çekiciliğini arttırmış ve medeniyetlerin iz bıraktığı bir şehir olmuştur. Tarihin derinliklerinden gelen sayısız kültürün kucaklaştığı bir kenttir.
Tarih boyunca Amida, Amidi, Amid, Kara-Amid Diyar-Bekr, Diyarbekir ve Diyarbakır adlarını alan kent Güneydoğu Anadolu bölgesinin orta bölümünde El-Cezire denilen bölgede Bereketli hilalin kalbinde yer almaktadır.
Diyarbakır’ın köklü tarihi 12.000 yıl önceye uzanıyor. Son yıllarda kentin Bismil ilçesinde yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda, M.Ö. 10.400-9250 yıllarında “KörtikTepe”de yerleşik hayata geçildiği ortaya çıkmıştır. Anadolu’nun en eski tarımcı köy topluluklarının en güzel örneğini veren Ergani yakınlarındaki Çayönü Tepesi, günümüzden 10.000 yıl öncesine dayanan tarihiyle sadece bölge tarihimize değil dünya uygarlık tarihine de ışık tutmaktadır. Paleolitik ve Mezolitik devirde de Diyarbakır ve çevresindeki mağaralarda yaşamın bulunduğu ortaya çıkmıştır. Silvan yakınlarındaki Hassuni Mağaraları, Ergani yakınlarında Hilar Mağaralarında bu çağdan kalma kalıntılar tespit edilmiştir.
M.Ö. 3000’li yıllarda şehrin merkezinde izlerine rastlanan Hurrilerin, bölgeye hâkim olmasıyla Diyarbakır’ı yurt edinme çabaları başlamış, ardından Mitaniler, Abbasiler, Mervaniler, Büyük Selçuklular, İnaloğulları, Nisanoğulları, Artuklular, Eyyubiler, Anadolu Selçukluları, Akkoyunlular ve Osmanlı gibi birçok medeniyete yurt olmuştur. Diyarbakır, medeniyetlerin mekânsal ve mimari özellikleriyle az bulunur kültür ve tarih mirası taşımaktadır.
UNESCO Dünya Kültür Mirası Diyarbakır Surları, kentin sayısız eserlerinin başında gelmektedir. Kuşbakışı kalkan balığını andıran biçimiyle kenti baştanbaşa kuşatmış ve İç Kale ve Dış Kaleolmak üzere iki bölümden oluşmuştur. Diyarbakır Surları, eskilik ve yükseklik bakımından dünyadaki kaleler arasında birinci sırada yer alır. Tamamına yakın kısmı günümüze ulaşan ve birçok medeniyetin izlerini taşıyan Diyarbakır Kalesi, zamana meydan okuyarak yaklaşık beş bin yıldır ayakta durmaktadır. 3-5 metre kalınlığı ve 11-12 metre yüksekliği ile görülmeye değer bir heybete sahiptir. 5.500 metre uzunluğundaki Diyarbakır Surları, 82 burçla taçlandırılmış ve şehrin boynuna adeta bir gerdanlık gibi sarılmıştır. Milad öncesi ve milad sonrası izleri, 63 ayrı kitabede ve sayısız figürlerinde saklamış, bir yazıtlar ve kabartmalar müzesi niteliğine sahiptir.
Kültürel kimliğiyle; yalnız Türkiye’nin değil, tüm dünyanın da en önemli kentlerinden biri sayılır. Kent tarihsel potansiyeliyle adeta bir Açık Hava Müzesi niteliğindedir. Birçok medeniyete beşiklik eden kent döneminin tanığı olmuş ve gelen her medeniyetin izlerini barındırmaktadır.
Belediye Tarihçesi
Osmanlı’da ilk belediye teşkilatları “Şehremaneti” adıyla 1853 yılında Kırım Savaşı sonrasında kuruldu. Diyarbakır Şehremaneti ise 1865 yılında kuruldu. Uzunca bir süre beldeler bu şehremanetleri marifetiyle idare edildi.
1882 tarihli Diyarbekir salnamesinde Diyarbakır Şehremini, Belediye Başkanı Abdüllatif Efendi’dir, yardımcısı da Ermeni Osib Efendi’dir. Aynı dönemde Karabet ve Mıgırdiç Efendiler belediye meclis azası, Dr. Bedros Efendi de belediye başhekimidir.
Çeşitli metinlerde de anılan 1880’li yıllarda eski Diyarbakır Suriçi’nin doğu ve batı yakasının iki ayrı Şehremini tarafından yönetildiğini ve bu şahsiyetlerden Müslüman olan Şehremini’nin yardımcısının Hıristiyan, Hıristiyan olan Şehremininin yardımcısının da Müslüman olduğu ifade edilmektedir.
1922 yılında Ankara Hükümetince 278 sayılı “Devairi Belediye Rüesa’sının Sureti İntihabına Dair Kanun” çıkarılır. Bu kanun çerçevesine göre Diyarbekir dâhil diğer tüm yerleşim yerlerinde Cumhuriyet rejiminin belediyeleri de kuruldu.
Türkiye’de ilk Büyükşehir Belediyeleri İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere 1984 yılında kurulur. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ise 1993 yılında kurulmuştur.
İşte Diyarbekir’in (Bilindiği üzere Diyarbekir adı 1937 yılında Mustafa Kemal’in emriyle Belediye meclis kararıyla Diyarbakır’a dönüşmüştür) 1922 tarihinden sonra "Şehremanetliğinden Belediyeliğe" dönüşmesiyle, belediye başkanları şöyle.
•Müftüzade Mantinci Hüseyin Efendi 1922-25
•Şeref Uluğ (Vekil)
•Nazım Önen (İki dönem)
•Adil Tigrel 1935-40
•Abdülkadir Cizrelioğlu 1940
•Vehbi Dabakoğlu (Vekil)
•M. Nuri Onur 1950-57
•Sezayi Demiray (Vekil)
•İhsan Koçak
•Namık Kemal Şentürk (Vali ve Başkan)
•Felat Cemiloğlu (Vekil)
•Nejat Cemiloğlu 1963-1973
• Okay Kalfagil 1973-77
•Mehdi Zana 1977-80
•Albay Feyyaz Üzümcü (Vekil-12 Eylül 1980) 1980-81
•Vali Yardımcısı Muhsin Akar (Vekil) 1981-84
•Nurettin Dilek 1984-87
•Mehmet Baydur (Önce vekil sonra atanarak asil) 1987-89
•Turgut Atalay 1989-94
•Ahmet Bilgin 1994-99
•Feridun Çelik 1999-2004
•Osman Baydemir 2004-2014
• Gultan Kışanak - Fırat Anlı 2014-2016
• Cumali Atilla (Vekil) 2016 - 2019
• Adnan Selçuk Mızraklı 2019
• Hasan Basri Güzeloğlu (Vekil) 2019-2020
• Münir Karaloğlu (Vekil) 2020-05.2022
• Ali İhsan Su (Vekil) 05.2022-08.04.2024
• Serra BUCAK - Doğan HATUN 08.04.2024-...
Diyarbakır Belediyesi, 504 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 28.12.1993 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi statüsüne dönüştürüldü. 1994-2004 arası alan büyüklüğü 26 bin hektar olan yüzölçümü, 2004 yılında yürürlüğe giren 5216 Sayılı Yasa ile yüzölçümü genişledi.12.11.2012 tarihli 6360 sayılı kanun ile hizmet alanı il mülki sınırlarıdır.